Soğdlar Hakkında

Soğdlar hakkında daha detaylı bilgi edinmek istiyorum. Önereceğiniz kaynaklar var mıdır, varsa hangileridir?

Soğdlar Aryani menşeili kendi adlarını da verdikleri günümüz Maveraünnehir bölgesinde yaşamış topluluk. İlk olarak Yunan kaynaklarında isimleri geçiyor. Sonrasında sırası ile Medler, Ahamenişler, Büyük İskender, İskit ve sonrasında Hunların kontrolünde yaşıyorlar. Bu dönemlere dair çok bilgimiz yok henüz. Hunların Yüe-çi kavmini itmesi ile bölgede oluşan Kuşan egemenliği ve sonrasında Akhunlar (Eftalitler) egemenliği altında sürdükleri yaşam hakkında bir takım vesikalar söz konusu. Genel görüşe göre Lobnor, Semerkant (Marakand) gibi antik dönemin büyük şehirlerinin kurulmasında rol almış bir topluluk Soğdlar. Tüccarlık yapıp, yerleşik yaşamı benimsemiş ve egemenliği altında bulundukları uygarlıkları kültürel açıdan çok fazla etkilemiş bir topluluk. Özellikle Göktürkler döneminde ciddi rol oynamaya başlıyorlar. Devlet kademesinde bile görmeye başlıyoruz Soğdları. Hatta Çin vesikalıklarında Türklere entrikayı öğreten ve acilen ortadan kaldırılması gereken bir kavim olarak geçmekte Soğdlar. Uzun süre iç çe yaşadığımız fakat pek bilinmeyen bir topluluklar kendileri. (Prof. Ahmet Taşağıl'ın Göktürkler hakkındaki eserlerini inceleyebilirsin bu bahsettiğim döneme kaynak olarak) Öyle ki alfabemizin oluşumunu ve dilimizi aşırı şekilde etkiliyorlar. İlk Türkçe yazıtlarından olan Bugut yazıtları Soğd alfabesi ile yazılmıştır mesela. Göktürk alfabesi ve Uygur alfabesi Soğd kökenlidir. Sonrasında Orta Asya'nın her yerinde bir süreliğine egemen olacak Moğol ve Mançu alfabesi de Soğd kökenlidir. Dilimizde Türkçe kökenli olarak bildiğimiz birçok sözcük Soğd kökenlidir. (Tümen, Acun, Beg, Şaman, Tigin, Asena, Bayram, Hatun vs.) O kadar iç içe yaşanıyor ki Divan-ı Lügat'it Türk'te Türkleşmiş bir halk olarak geçmekte Sogdlar. Tabi sadece bizi değil yukarıda @Nat Alianovna'nın bahsettiği gibi kurdukları ticaret bağlantıları sayesinde Hindistan'ı, Roma'yı, Sasanileri Bölgedeki diğer kavimleri ve Çin'i de çok büyük ölçüde etkiliyorlar. 6. Yüzyıl ve sonrasında Budizm'i ve Maniheizm'i benimseyecekler ve yine bölgedeki uygarlıkları bu yönde etkileyecekler. Yukarıda da bahsettiğim gibi özellikle Uygurları çok etkileyecek bu. Ayrıca 10-11. Yüzyıl'a kadar Orta Asya'da bilim dili olarak kullanılmıştır Soğdca. Ticaretin gücü :). 12. Yüzyıldan sonra bölgede İslami unsurların etkisi altında yavaş yavaş kurdukları kültürel egemenlikleri kaybedecekler. Günümüzde Harezmce ve Yagnobice; Soğdca'nın devamı olarak görebiliriz. Yanlış hatırlamıyor isem Tacikistan'ın kuzey kesimlerinde yaşıyordu Yagnobiler. Sogdlar genel bir kanı ile Taciklerin atası olarak da görülür. Fakat bu kesin olmamakla beraber yanlış bir bilgidir. Modern Taciklerin dilinin kökeni Güneybatı Farslarının konuştuğu bir lehçe iken Soğdca Orta İran'ın doğusundan doğmuş bir lehçedir. Ayrıca eski Türklerin Tacikler diye adlandırdığı topluluk ile Soğdlar diye adlandırdığı topluluk birbirinden farklıdır. Ssema chien tarafından yazılmış Şi-Ci adlı Çin vesikası da Taciklerin atası olarak adlandırılan grup ile Soğdları ayırmaktadır. Kısaca özet geçecek olursam bu şekilde Soğdlar.

Sözün özü ben de aşırı hakim değilim konuya ki henüz bilim dünyası da hakim değil. Çoğu şeyi bilmiyoruz maalesef Soğdlar hakkında. Hızlıca yazarken gözümden kaçmış bir şey olmuş olabilir. Oldu ise kusuruma bakma. Genel olarak fikir sahibi olman için "https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/990284" bu makaleyi önerebilirim. Bunun dışında teferruatlı bilgi istiyorsan Bobojon Gafurov, Boris Marshak gibi tarihçilerin eserlerini İngilizcen varsa okuyabilirsin. Gafurov hakkında bir şey okumadım ama meşhur Asya tarihçisi Barthold öneriyordu. Bakabilirsin Archive vb. sitelerde çalışmalarını bulabilirsin. Aynı şekilde Wilhelm Barthold tarafından yazılmış olan Türkistan Halklarının Tarihi adlı eserin Türkçe baskısı bulunmakta. Soğdlarla alakalı bir bölüm var içerisinde okuyabilirsin. Yukarıda da dediğim gibi Ahmet Taşağıl'ın çalışmalarında Soğdlar hakkında bir sürü bilgi bulunmakta okuyabilirsin yine Türkçe olarak. Nicholas Sims-Williams tarafından yapılmış çalışmalara da bakmanı öneririm. Son olarak da rahmetli hocamız Talat Tekin'in Uygur ve Soğd alfabelerini karşılaştırdığı bir çalışması var. Bakabilirsin....

Bunların dışında kaydettiğim birkaç kitap ve makale de şunlar. Hem foruma hem sana yardımcı olmuş olur.

https://archive.org/details/legendstalesfablesintheartofsogdianaborismarshak_678_G/page/n139/mode/2up (Boris Marshak)

https://archive.org/details/Sogdiansandbuddhism2006/page/n53/mode/2up

Türkler ve Soğdaklar (Merve Hilal Erdoğan)

Türk Soğd İlişkileri (Gamze Özdemir)

https://dergipark.org.tr/tr/pub/turkbilig/issue/52811/697435(Süet Eker)

https://dergipark.org.tr/tr/pub/iutded/issue/33480/369178 (Nicholas Sims-Williams)