Oppenheimer (21 Temmuz 2023) | Christopher Nolan | Cillian Murphy - Matt Damon (6. sayfa)

Film teori ile pratiğin aynı olmadığı vurgusunu çok yapıyor ve zaten filme göre Oppenheimer'ın kendisini atom çekirdeği enerjisine dayalı silahların etrafında dönen kişisel trajedilerine götüren de bu oluyor. "Teori ile yalnızca bir yere kadar gidebilen" Oppenheimer işler gerçekten belirli bir girişim ve çalışmayla pratiğe döküldüğünde sonunda yalnızca teorik düşünerek idrak edemediği bazı acı gerçeklerle yüzleşiyor. Bu gerçekler film boyunca Oppy'nin zihninde "patlıyorlar". Çeşitli imajlarda, özel ve meslek hayatıyla ilgili kusurlar ve vukuatlarla karışan fiziki referanslarda kendilerini belli ediyorlar. Filmin verdiği mesaja göre Oppy bombanın eninde sonunda Nazilerce yapılacağı düşüncesiyle proje teklifini kabul edip yöneterek tüm hayatını ve dünyayı etkileyecek zincirleme bir reaksiyon tetikliyor. Üzerine kişisel zaaflarıyla beraber, kısmen de bu zaaflarının sonucu olarak tahmin edemediği kadar büyük bir vicdani ve ahlaki yük biniyor, yeterince tutarlı olamadan başta politik bir maske takınarak tüm bunları içinde tutuyor, fakat aşama aşama yüzeye vurarak kendisini giderek silahlaştırılmış nükleer enerji karşıtı, daha doğrusu uluslararası bir yarışa yol açan bu tip bir nükleer gelişimin denetlenmesi ve sınırlandırılması pozisyonunda - ki gerçekte de belirli bir nükleer silah geliştirme ve stoklama yarışından sonra tarihin gelişimi budur - konumlandırıyor. Ama gene de Oppy tüm bunları "atom bombasının babası" olarak aslında başlattığı zincirleme reaksiyonu durduramadığı ve durduramayacağı gerçeğini tamamen idrak ederek, ayrıca hidrojen bombasının babası olan ve atmosferin kontrolsüz zincirleme reaksiyonunla yanabileceği hesabını yapan Edward Teller'in haklı olduğunu fark ederek, insanların tabiatları itibarıyla her zaman daha büyük bir silahın peşinde koşacağını bilerek yapıyor. Belirsiz kuantum evrende zincirleme dalgalanan ama sonunda belirginleşen bu gerçeği sonunda kendisinin nasıl bir kaderle yüzleşeceğini anlatan Albert Einstein'a itiraf ediyor.

Bir yandan Oppenheimer yalnızca itibarla ve kişilerle takıntılı bir politikacı olarak lanse edilen ve savaştan sonra nükleer girişimin liderliğini kişisel bir politik kaldıraç olarak kullanmak ve kendisini hidrojen bombasıyla ilerletilmeye çalışan nükleer programa muhalif itirazlarıyla beraber ortadan kaldırmak isteyen Lewis Strauss'un kumpasları altında zorlu bir varoluş mücadelesi veriyor. Tüm film bu mücadele ile Oppy'nin yaşamından Manhattan Projesi odaklı kesitler arasında gidip geliyor. Bu süreçte Oppy'nin güvenlik iznini iptal ettirebilse de kendi işini de etkin biçimde bitiren Strauss Oppy tarafından kışkırtıldığını varsaydığı Einstein'ın ve diğer fizikçilerin umursamaz ve aleyhtar davranışlarıyla, fizikçi David Hill'in Oppy lehinde ve kendisi aleyhinde tanıklığıyla kafaları yiyor. Her ne kadar Oppy'e çalışmalarına hayran olduğunu söyleyip fizik bilmekle de övünse de filme göre Strauss aslında egoizmi ve narsisizmi ile kişiler düzeyinde kalıyor. Asla Oppy ile Einstein'ın - esasında kendisinin ne yaptığını zerre umursamayan - trajik gerçeklik düzeyine ulaşamıyor. Diğer deyişle Strauss için tüm mesele kendisi ancak tüm nahoş gerçekleri bilen Oppy veya Einstein için bu herhangi bir anlam ifade etmiyor. Strauss kafayı onlarla bozsa da ve Oppy'i yok etmeye çabalasa da bu onların umurlarında bile değil ve Strauss - yalnızca Hill'in beklenmedik inisiyatifiyle - kendine kendine çuvallıyor.

Film bence Oppenheimer'a karşı oldukça dengeli hatta insaflı denebilecek bir yaklaşım sergiliyor. Başta Einstein olmak üzere bir takım fizikçileri bayağı olumlu gösteriyor. Niels Bohr gibi yalnızca adı geçenler bile olumlu anılıyorlar. Strauss ve Truman gibi salt politik figürler negatif ışıkta sergileniyor. Hatta Nolan'ın Truman'a garezi var bile diyebilirim. O derece. Filmde Truman - göründüğü birkaç dakika içerisinde - tam anlamıyla Teksas kırsalından gelme vicdansız bir öküz gibi davranıyor. Önyargılı, cahil ve öngörüsü kıt bir adam olarak sergileniyor. Nolan Teksaslıları ve politikacıları sevmiyor herhalde diyorsunuz. :D

Filmin bana sorarsanız eksiklikleri ve eleştirilerim,

Bilime göndermeleri geliştirilebilir. Film her ne kadar andığı veya gösterdiği fiziğin büyük isimleriyle çığlık attırsa da bilim ve teknolojinin uzman ve uzman olmayan tüm nerdlerini tatmin etmekten ne yazık ki biraz uzak. Fizik ile sosyal realiteyi bir araya getirme alt metninde bu anlamda biraz zayıf. Dalga parçacık ikiliği, belirsizlik prensibi, enerji dalgalanmaları, içe çökme ve zincirleme reaksiyonlara yapılan aşırı cılız göndermeler haricinde filmin fizik ile sosyal gerçeklik arasında bağlantı kurma iddiası biraz yetersiz kalmış. Film yer yer kuantumu anmasına ve göndermeler yapmasına rağmen kuantum fiziği ile determinizm muhabbetlerini bu konuda açık bir duruş sergileyecek kadar işlemiyor. Daha çok - genel izleyici için zaten aynı derece sıkıcı ve tartışmalı olabilecek - politik münakaşaya, liberal veya sol ile anti sol ya da sağ ihtilafa ağırlık veriyor. Nolan aslında filmde risk alıyormuş gibi görünüp hiç risk almıyor. Kuantum veya Marksizm gibi tartışmalı başlıklarda muğlak göndermelerle yetinip fizikçiler - genel anlamda - helal sütü emmiş veya kişisel trajedilerini ya da insani zaaflarının kurbanı olan daha iyi çocuklar, buna mukabil Strauss ve Truman karakterlerinin şahsında ise politikacılar genel anlamda kötü, şerefsiz, bencil, imajcı, sosyal Darwinist, entrikacı tipler mesajı veriyor. Bu mesajı esasında satın almaya meyilli olmadığımı da söyleyemem.

Ancak, bu film felsefi anlamda kendisini o şekilde satmaya çalıştığı kadar derin veya bütünlüklü değil. Bundan emin olabilirsiniz. Göndermelerinde - Oppy'nin nükleer saldırı sanrılarındakiler hariç - epeyce dağınık ve belirsiz. Mesela Nolan Einstein'ın daha teorik determinist yaklaşımına yoksa daha deneysel kuantum belirsizliğine mi karşı sempatik, hangisini olumlu bir ışık altında değerlendiriyor, hangisini daha negatif yorumluyor, fazla bir şey söylemek mümkün değil.

Film sanki Einstein'a kuantum konusunda dokundurma yaparcasına teori seni bir yere kadar götürür mesajı veriyor. Ama bir yandan Einstein bulunduğu her sahnede deterministik ve kuantuma karşı şüpheli yorumlarıyla da beraber oldukça olumlu ve parlak lanse ediliyor. Filmin sonunda Einstein yalnızca teorik bir yaklaşımla Oppy'e geleceğini söylüyor. Sana bunu bunu yaparlar diyor. Kendi kendinize Nolan diyorsunuz, filmde vermek istediğin mesaj ne, filmin sonunda gelecekte yaşanacakları başarıyla görebilmemizi sağladığını ima ettiğin "teori" mi daha önemli yoksa neredeyse film boyunca teorinin karşısında nasıl kısa ve yetersiz kaldığını işlediğin "deneyim" mi? Film bariz bir tutarlılık sorunu bulunan, misal hem karısını sevip hem de başka kadınları da sevip onlarla yatan, misal bombasından icat ettikten sonra tiksindiği halde elde ettikleri sonuçtan mutluymuş gibi davranan Oppy'i kuantum dünyasının pratik paradoksallığıyla basitçe özdeşleştirmekten öteye gitmiyor. Film Oppy - kendi kişisel özellikleriyle beraber - deneysel araştırmaların kaçınılmaz bir sonucu olarak kuantum ontolojisinin veya epistemolojisinin bir ürünüdür mesajı veriyor. Bu kadar.

Hani zorlarsak teoriden deneyime geçiş - yani bombanın teorik bir şey olmaktan çıkarılıp icat edilmesi - Oppy'i mahvetti, deneyimden kaçının gibi bir anlam çıkıyor. Einstein'in daha deterministik, daha teorik sahasında durun, kuantumun belirsiz pratik gerçekliğinden kaçının, Oppy kadar ağır bir sorumluluk üstlenmek istemiyorsanız böylesi bir konfor alanında kalın mesajı çıkıyor. Veya Oppy kadar manyağın teki olun, dünyaları değiştirin veya yıkın, sonuçlarına katlanın. Ne kadar anlamlı ve ilham verici. Dediğim gibi derin olmaya çalışıp o kadar da derin olmayan bir film. Yoksa Nolan kadar ahlaki duruş sezdiren birisi Oppy üzerinden ya suya sabuna dokunmayacak, her konuda kısa kalacak bir korkaklığı ya da sırf bir şeyi yapabiliyor olduğu için istismar ederek yapmayı teşvik eden bir ahlaki mesaj vermez. Oppenheimer'ın yaptığı birçok şey - Nolan'ın imasının aksine - bence meşrulaştırılabilir ve kabul edilebilir değildir. Oppenheimer'ın dünyaya zarar getirmiş olumsuz bir figür olduğu barizdir. Çünkü kendisinin her zaman için bir seçim yapma şansı vardı. Nasıl olsa bomba yapılacaktı dersek çıkıp nasıl olsa Oppenheimer'ın bilime katkıları da - nötron yıldızları ve karadelik matematiği - başkaları tarafından yapılabilirdi diyebiliriz. Oppy bana sorarsanız ahlaken savunabilir bir karakter değildir. Ahlaksız ve haysiyetsiz bir insan olduğu için bombayı yapan o olmuştur. Projenin teklifiyle geldiklerinde kendinize başka bir dahi kaçık bulun, ben parçacıklar, nötron yıldızları ve karadeliklerimle mutluyum diyememiştir. Yalnızca Truman'ı karalamakla yetinen ve muhtemelen gerçekte Truman'dan çok daha anormal Oppy gibi bir nam peşinde narsisist manyağı aklamaya çalışıyor gibi görünen, en azından ona bir tür - Nazilere meydan okuyan ama kötü talihin ve insanların anlayışsızlığının kurbanı - Kara Şövalye havası vermeye çalışan Nolan hiç kusura bakmasın. Gerçek Oppenheimer'ın hayat hikayesi ve fotoğraflarındaki ifadesi "ben ün peşinde koşan haysiyetsiz sosyopat bir pisliğim, ün ve makam budalası bir kadın avcısı yuva yıkıcıyım" diye bağırıyor. Neyse. Bu kısmı artık burada noktalayalım.

Başka hangi kusurlardan bahsedebiliriz? Filmde Oppenheimer'ın nispeten sıkıntılı yaşlılığı, kanser hastalığı ve ölümü neredeyse hiç işlenmiyor, ki bu atom enerjisine dayalı radyoaktif bir silahın babasının hayatını anlatan yapımcının yaptığı garip bir tercih addedilebilir.

Pratik efektler tercihi çok övülüyordu ama bence CGI desteği ile beraber olabilirmiş. Trinity testinde gerçekten dünyaları yıkacak güçte görülmemiş bir patlamanın yaşandığı etkisini pratik ve CGI karması yaparak daha iyi verebilirlermiş. Yalnızca normal bir bomba kullanmak ve CGI'a başvurmamak sanki biraz sırıtmış. Örnek verecek olursam X-Men Wolverine'deki - ki komple CGI -nükleer patlama çok daha korkutucu ve rahatsız ediciydi. Hani Oppenheimer'ı gerçekten tırlatacak cinsten canavarımsı bir patlamaydı. Bazı şeyler - eğer iyi yapılırsa - CGI daha iyi olabiliyor. Nolan burada biraz eski kafalılık sergilemiş. Tabii bu benim yorumum. Başkaları çok inandırıcı bulmuş olabilir.

Puanım, 10 üzerinden 8.5-8.0 olur. Dediğim gibi izlemeye değer ancak abartılan bir film.