Süt kardeş ile nikah düşmemesi üzerine.

Aşağıdaki yazıyı okuyunca Müslümanların neden geri kaldıklarını daha iyi anladım. Yorumlarınız nedir?

Süt Akrabalığı RAZA\'

Sabri Çap

--------------------------------------------------------------------------------
İslam dininde bazı kişilerin birbirleriyle evlenmeleri haram kılınmıştır. Bunlardan bir kısmı ebedi olarak birbiriyle evlenemezken, bir kısmı da geçici olarak birbirleriyle evlenemezler.

Ebedi olarak evlenemeyenler;

1. Neseb hısımlığı: Bir kişi a- Usulü (Ana-baba, dede-nine) b- Füruu (oğlu-kızı, torunları) c. Anne babasının füruu ve bunların çocukları (öz-üvey kardeşler ve yeğenler) d- Dede-ninesinin füruu (hala, teyze, amca, dayı).

2. Sıhrî akrabalık, yani evlenmeden doğan hısımlık; a- Usulün eşleri (üvey anne-baba) b. Füruun eşleri (gelin-damat) c- Eşin usulü (kayın valide, kayın peder ve bunların anne babası) d- Eşin füruu (üvey kız-oğlan) ile evlenemez.

3- Üçüncü olarak da neseb ve sıhri hısımlık gibi, süt emme ile meydana gelen akrabalarla evlenmek de ebedi olarak, haram kılınmıştır.

Geçici olan evlenme manileri ise; Müslüman bir erkek dinsiz veya ehl-i kitaptan başka bir dine mensub biriyle, (Müslüman bir kadın ise Müslüman olmayan bir erkekten başkasıyla) evlenemez, ayrıca erkek üç talakla boşandığı biriyle, başkasına nikahlı bir kadınla, dört kadınla evli iken beşinci bir kadınla ve hanımının mahremi (halası, teyzesi, yeğenleri ve kız kardeşi) ile dini engel ortadan kalkıncaya kadar evlenemez. Biz bu yazımızda Raza\' (süt akrabalığı) sebebiyle evlenmeleri haram olanlar üzerinde duracağız.

Raza’, \"süt emme\" demek olup, bir kadının sütünün belirli bir süre içinde bir çocuğun midesine gitmesinden ibarettir ve bu raza’ nikaha manidir. Neseb hısımlığı ve sıhriyet (evlenmeden doğan hısımlık) sebebiyle birbirlerine haram olanlar süt emme (raza’) yoluyla da haram olurlar, Yani raza’ (süt emme) yoluyla birbirleriyle akraba olanlar birbirleriyle evlenemezler. Bu husus \"Süt analarınız ve süt kız kardeşleriniz... (size haram kılındı).\" (4, Nisa:23) ayetiyle ve \"Neseb yoluyla haram olanlar raza’ (süt emme) yoluyla da haram olur\" (Buhari, Nikah, 117) hadisiyle sabittir. Zikrettiğimiz bu nasslardan dolayı süt akrabalığı, İslam hukukunda neseb ve sıhriyetten doğan akrabalıkla aynı statüde tutulmuştur. Bunun bazı istisnalarını ileride zikredeceğiz.

Süt akrabalığının tahakkuku için bazı şartlar vardır. Bunlar:

1- Süt veren ister bakire, ister evli ve isterse kocasız olsun sütün insan sütü olması gerekir. Aynı koyun veya ineğin sütünü iki çocuk içse aralarında süt kardeşliği sabit olmaz. Erkeğin, dokuz yaşından küçük kızın, hünsa-i müşkilin ve hayvanın sütüyle raza’ sabit olmaz. Ayrıca sütü emilen kadının hayatta veya ölmüş olması fark etmez. Ölmüş kadının sütüyle de raza1 sabit olur. Şafiilere göre ise ölmüş kadının sütüyle mahremiyet tahakkuk etmez.

2- Sütün, süt emen çocuğun midesine inmesi: Bu ister memeden emme suretiyle olsun, ister bir kaptan içilsin, fark etmez. Çocuk sütü ağzına alıp, yutmasa tahakkuk etmez.

3- Sütün çocuğa verilmesinin ağız veya burun yoluyla gerçekleşmesi: Sütün kulağa, yüze veya bedendeki bir yaraya damlatılmasıyla veya şırınga edilmesiyle, raza’ gerçekleşmez.

4- Sütün başka bir şey ile karışmamış olması: Şayet kadının sütü bir başka sıvıyla karıştırılırsa hüküm çok olana göredir. Süt çok veya eşitse mahremiyet sabit olur. Az ise olmaz Şafii ve Hanbelilere göre ise, sütün başka bir şey ile karıştırılması veya daha az olması hükmü değiştirmez. Mahremiyet vuku bulur.

Yemeğe karıştırılan süt, yemekten az ise raza’ hükmünü taşımaz. Ancak, ateş üzerinde pişirilen yemeğe katılan süt, çok bile olsa, kaynayıp yemek içinde özelliğini kaybedip belirsiz hale gelirse raza\' hükmünü gerektirmez. Anne sütü koyun sütü veya inek sütüne karıştırıldığında, anne sütü çok olursa raza’ hükmü sabit olur.

İki kadının sütü karıştırılarak çocuğa verilse, her ikisi için de raza\' hükmü sabit olup, ikisi de çocuğun süt annesi olur. Ancak, anne sütü yoğurt, ayran veya peynir yapılarak çocuğa yedirilirse raza’ hükmü sabit olmaz.

5- Süt emmenin küçüklük devresinde olması: Bu süre iki yaştır. İmam-ı Azam\'a göre ise 2.5 yıldır. Yani çocuğun iki yaşından sonra bir kadını emmesiyle raza’ hükmü vuku bulmaz.

Hanefilere göre süt emme süresi içinde (2 yaş) çocuk sütten kesildikten sonra (mesela bir buçuk yaşında) başka bir kadının sütünü emse yine süt akrabalığı teşekkül eder. Süt emme süresi geçtikten sonra çocuk sütten kesilmese bile, başkasının sütünü emmekle süt annelik ve süt kardeşlik gerçekleşmez. Çocuk yemek yemeye başlayıp da süte ihtiyaç duymaz bir hale geldikten sonra bile olsa, emzirme ve emme süresi olarak belirlenen çocuğun ilk iki yaşı içinde meydana gelen emme ile evlenme yasağı sabit olur. Fakat üç-beş yaşındaki bir çocuk herhangi bir kadından süt emse veya bir erkek kendi zevcesinin sütünü içse bununla aralarında hürmet-i raza’ tahakkuk etmez.

6- Emziren süt annenin ölümünden sonra bile olsa, sütün bir damlası dahi çocuğun midesine ağız ile emerek veya ağzına aktarılarak, yahut da burnuna damlatılarak ulaştığı takdirde evlenme yasağı meydana gelir. Evlenme yasağı için bir damla süt dahi yeterlidir.

Şafii ve Hanbelîlere göre ise en az beş ve daha fazla emmenin olması gerekir.

Süt emen çocuk, kadının memesini ağzına alsa da boğazına sütün gidip gitmediği bilinmese, evlenme yasağı sabit olmaz. Sütün şırınga edilmesi, kulağa, karın boşluğuna kadar ulaşan yaraya damlatılması ile de evlenme yasağı sabit olmaz.

Emme müddeti olan ilk iki yaş içinde erkek veya kız, bir çocuğu emziren her kadın o çocuğun süt annesi ve kadından sütün gelmesine sebep olan erkek de o çocuğun süt babası olur. Cinsi münasebetin muteber veya fasit bir evlenme ile veyahut şüphe ile olmuş olması hükme tesir etmez. Yani zina ile de süt akrabalığı tahakkuk eder. Aynı şekilde çocuğun, süt emziren kadının bu erkekten veya başka erkeklerden doğurduğu çocukları ile emzirmeden önce veya sonra emziren kadından başka diğer kadınlardan doğan öz ve süt çocukları ile kardeşlik bağı sabit olur. Yani bir çocuk bir kadının sütünü emmişse kadın süt annesi, kadının çocukları süt kardeşleri, kadının kocası süt babası, kadının kız kardeşi süt teyzesi, erkek kardeşi ise süt dayısı, kadının kocasının kız kardeşi süt halası, erkek kardeşi de süt amcası olmaktadır. Kısaca neseb ve hısımlık sebebiyle akraba olanlar sütle de akraba olmakta ve aralarında evlenme yasağı bulunmaktadır.

Bu sebeple bir erkek; süt anasının usulü ve füruu, ana-baba bir süt kız kardeşi, baba bir süt kardeşi, ana bir süt kız kardeşi, süt kız kardeşinin kızı, süt halası ve teyzesi, süt oğlunun karısı, ve zifaf vuku bulmamış olsa bile süt babasının karısı ile evlenemez. Fakat süt erkek kardeşinin ve süt kız kardeşinin anası, süt oğlunun kız kardeşi, süt kızının kardeşi, süt oğlunun ve süt kızının büyük anası, süt amcasının ve süt halasının anası, süt dayısının ve süt teyzesinin anası, süt oğlunun ve süt kızının halası, süt kardeşinin kızı, süt oğlunun ve süt kızının çocuğunun anası, süt erkek ve süt kız kardeşinin kız kardeşi ile evlenebilir.

Aynı şekilde kadının da süt erkek kardeşinin babası, süt oğlunun erkek kardeşi, süt oğlunun büyük babası, süt amcasının babası, süt dayısının babası, süt çocuğunun dayısı, süt çocuğunun teyzesinin oğlu ve süt çocuğunun kız kardeşinin oğlu ile evlenmesi caizdir. Raza\' sebebiyle nikahları haram olanların neseb ve sıhriyet yönüyle haram olanlarla aynı olduğunu daha önce ifade etmiştik. Raza’ sebebiyle evlenilmeleri haram olan kadınları şöyle sıralayabiliriz.

Raza\' Sebebiyle Evlenilmeleri Haram Olan Kadınlar:

1- Ne kadar yukarıya çıkılırsa çıkılsın, raza\' yoluyla usulü: (Bir kimsenin süt annesi, süt anne ve babasının neseben veya raza\'en anne ve nineleri. 2- Raza’ yoluyla füruu: Bir kimsenin süt kızları ve süt kızı ve süt oğlunun neseben veya raza\'en kızları ve kız füruları. 3- Süt anne ve babanın neseben veya raza\'en füruu: Bir kimsenin raza\'en ana baba bir veya baba bir veya ana bir kız kardeşleri ile raza\'en kızları ve kız torunları. 4- Süt nine ve dedenin doğrudan füruu: Bunlar da bir kimsenin raza\'en ana-baba bir veya baba bir veyahut da ana bir hala ve teyzeleridir. Neseben baba ve ananın raza\'en anneleri, nineleri ve kız kardeşleri ile hala ve teyzeleri de bu sınıfa dahildir. 5- Zevcenin süt anne ve nineleri: Erkek hanımıyla zifaf olsun veya olmasın, hüküm aynıdır. Hanımın süt anne ve ninesiyle evlenemez. 6- Süt baba ve dedenin zevcesi: Baba veya dede zifaf olsun veya olmasın fark etmez. Nasıl neseben babasının zevcesi erkeğe haram olursa, raza\'en babasının zevcesi de haramdır. 7- Süt oğulun, süt kızının oğlunun, veya süt torununun zevcesi; erkeğe neseb yoluyla çocuklarının zevcesi haram olduğu gibi, raza\' yoluyla çocuklarının hanımları da haramdır. 8- Zevcenin süt kızı, ne kadar aşağıya inilirse inilsin, kendisiyle zifaf yaptığı kadının çocuklarının kızları: Eğer zevce ile zifaf olmamış ise nesebte olduğu gibi kadının sütten olan füruu erkeğe haram olmaz.

\"Neseben haram olan raza\'en de haram olur\" umumi hükmüyle beraber bunların bazı istisnaları vardır. Yani raza\'en akrabalık bazı durumlarda neseben akrabalıktan farklıdır. Bazı neseben akrabalarla evlenmek haram olduğu halde aynı derecede olan bazı raza\'en akrabalarla evlenmek caizdir. Bu istisnaları şöyle sıralayabiliriz:

a- Kız ve oğlan kardeşlerin anaları: Neseben erkek veya kız kardeşlerin süt anaları ve süt kardeşlerin neseb veya raza’ cihetiyle anaları. Yani bir kişi neseben erkek kardeşin süt annesiyle evlenebilir. Halbuki bir erkeğin neseben kardeşinin neseben annesi, kendisinin öz veya üvey annesi olacağından nikahı caiz değildir.

b- Evladın kız kardeşleri: Bunlar, neseben evladın raza\'en kız kardeşleriyle bunların kızlarıdır. Halbuki bir kimsenin neseben evladının neseben kız kardeşi, kendisinin ya kızı veya üvey kızı olacağından nikahı caiz değildir.

c- Evladın nineleri: Bunlar, neseben evladın raza\'en nineden ve raza\'en evladın neseben veya diğer süt anadan reza\'en nineleridir. Halbuki bir kimsenin neseben evladının neseben nineleri kendisinin ya anası veya kayın validesi olacağından aralarında nikah caiz değildir.

d- Amcaların ve halaların anneleri: Bunlar, neseben amca veya halaların raza\'en valideleri ve raza\'en amca veya halaların raza\'en anneleridir. Halbuki bir kimsenin neseben amca veya halasının neseben annesi kendisinin öz veya üvey ninesi olacağından nikahı caiz değildir.

e- Dayı ve teyzelerin anneleri: Bunlar, neseben veya raza\'en dayı ve teyzenin süt anneleridir. Halbuki bir kimsenin neseben dayı veya teyzesinin neseben annesi, kendisinin ana bir ninesi olacağından nikahı caiz değildir. Bir kimseye süt amca ve halasının ve süt dayı ve teyzesinin neseben analarını nikahlamak da caiz değildir.

f- Evladın halaları: Bunları, neseben evladın raza\'en halaları ve raza\'en evladın neseben veya diğer süt anneden raza\'en halalarıdır. Halbuki bir kimsenin neseben evladının neseben halası, kendisinin kız kardeşi olacağından nikahı ebedi olarak haramdır.

g- Evladın halalarının kızları: Bunlar, neseben evladın süt halalarının kızları ve süt evladın neseben veya raza\'en halalarının kızlarıdır. Halbuki bir kimsenin neseben evladının neseben halası kızı kendisinin kız kardeşinin kızı (yeğeni) olacağından nikahı ebediyen haramdır.

h- Evladın kız kardeşlerinin kızları: Bunlar, neseben evladın raza\'en kardeşlerinin, kızları ve raza\'en evladın neseben veya raza\'en kardeşlerinin kızları ve raza\'en evladın neseben evladının neseben kız kardeşlerinin kızı, kendisinin veya hanımının torunu olacağından nikah caiz değildir.

ı- Evladın evladının anneleri: Bunlar, neseben evladın raza\'en evladının neseben veya diğer süt anneden raza\'en anneleridir. Bunları nikah caizdir. Halbuki bir kimsenin neseben evladının neseben evladının annesi, oğlunun hanımı olduğundan kendisine nikahı ebedi olarak haramdır.

Yukarıda saydığımız dokuz sınıf akrabalarla neseben akraba olununca evlenmek haram olduğu halde, raza\'en olunca evlenmek caizdir. Bundan dolayı; süt ana ve süt babanın akrabası, süt evladın da akrabasıdır. Fakat süt evladın hanımı, çocukları ve torunundan başka akrabası, süt annesi ve süt babanın akrabası değildir. Dolayısıyla bir kadın, süt oğlunun neseben babasıyla, dedesiyle, kardeşiyle evlenebilir. Yine bir kimse, neseben baba bir kardeşinin, ana bir kız kardeşiyle evlenebildiği gibi neseben kardeşinin süt kız kardeşi ile de evlenebilir.

Bir kadının emzirdiği bir çocuk, o kadının hiçbir oğlu veya kızıyla evlenemez. Bunlar arasında süt kardeşliği vücuda gelmiş olur. Fakat, bu çocuğun emzirilmeyen diğer kardeşleri, o kadın ile ve onun çocuklarıyla evlenebilirler.

Bir çocuğun birden çok süt annesi olabilir. Raza’ ile hürmet-i musahere de sabit olur. Bundan dolayı bir kimse, süt oğlunun boşadığı hanımıyla, bir kadın da süt kızının kocasıyla evlenemez. Çünkü bunlar süt kayın peder ve süt kayınvalide olurlar. Bir kimse, süt anasına veya süt kızına şehvetle dokunsa, hanımı kendisine haram olur. Çünkü şehvetle dokunma veya öpme, hürmet-i musahereyi gerektiren sebeplerdendir.

Raza’ (Süt Emme) Ne İle Sabit Olur?

Raza’ ikrar ve beyyine ile sübut bulur. İkrar; erkek ve kadının her ikisinin veya erkeğin, aralarında evlenmeyi haram kılan süt emmenin var olduğunu itiraf etmeleridir. Bu ikrar, evlilikten önce olursa evlenmeleri helal olmaz. Evlilikten sonra olursa, ayrılmaları gerekir. Ayrılmazlarsa hakim onları ayrılmaya mecbur eder. Koca, raza’ hususunda ısrar ederse artık ikrarından dönemez. Israrlı olmayan ikrarından ise dönebilir.

Beyyine ise; adalet sahibi iki erkeğin yahut bir erkek ve iki kadının süt emmeye şahitlik etmeleridir. Bu durumda haramlık sabit olmuş olur. Ayrıca, bir erkek ve bir kadının şehadeti, veya iki kadının şehadetiyle de eğer evlenmeden önce insanlar arasında o iki kadından veya başkalarından süt emdikleri yaygınlık kazanmışsa sabit olur. İki kadınının şehadette bulunması veya bir erkekle bir kadının veya adil olmayan iki erkek veya adil olmayan bir erkek ve iki kadın şehadet ederse bu durumda karı-kocanın tasdik veya tekzibine göre hüküm verilir. Karı-koca süt emme hususunda onların şehadetlerini tasdik ederlerse birbirinden ayrılırlar. Onların şehadetini yalanlarsa ayrılmazlar.

Raza’ ile hürmetin sübutu için süt annenin malum olması gerekir. Mesela bir beldede bir çocuğu bir çok kadının emzirdiği bilinip, kimlerin emzirdiği bilinmezse o çocuk o beldede herhangi biriyle evlenebilir. Şüphe ile de raza\' tahakkuk etmez. Mesela, bir çocuk bir kadını emdiği halde boğazına sütün gidip gitmediği bilinmezse bununla raza’ sabit olmaz.

Aralarında süt akrabalığı olan kimseler birbirlerine namahrem olmazlar. Bir fitne hali olmayınca birbirlerine bakabilirler. Aralarında nikah cari olmaz. Raza\' ile şer\'i bir akrabalık sabit olursa da bununla nafaka, miras, velayet-i nikah, redd-i şehadet, velayet-i mal gibi neseble sabit olan diğer hükümler sabit olmaz. Bir süt ana süt emzirmiş olduğu birinden nafaka almaya hak kazanmış olmaz. Bunlardan biri vefat edince diğeri varis olmaz.

Süt Akrabalığından Dolayı Evliliğin Haram Kılınmasının Hikmeti:

Süt emme yoluyla haramlığın hikmeti, küçük yaşta insan bünyesinin sütten teşekkül etmesidir. Kadının sütü çocuğun kemiğini getirir, teşekkülünü temin eder. Kemiğin gelişmesi, etin oluşması, çocuğun sütten aldığı gıda sebebiyle olmaktadır. Dolayısıyla süt veren kadın, verdiği süt sebebiyle, çocuk kadından bir parça taşımaktadır. Verilen süt, çocuğun bir parçası olmuştur. Emilen süt, çocuğun vücut yapısını tamamladığı için, adeta emen, emzirenin bir parçası sayılmaktadır.

Yapılan laboratuvar araştırmaları, ana sütünün çocuk için en fazla gıda maddelerini ihtiva ettiğini göstermektedir. Çocuğun beslenmesi, büyüyüp gelişmesi için çok lüzumlu olan ana sütünün sadece beden üzerindeki tesirini düşünüp, çocuğun ruhu ve karakteri üzerine olan tesirlerini dikkate almamak hatalı olur. Çünkü yediğimiz gıdaların ruhi yapımız üzerinde de tesiri vardır.

Süt, annede bir parça sayılır, çocukla anne arasındaki sevgi, saygı ve şefkat bağları bir bakıma süte dayanır. Çocuğunu kendi sütüyle besleyen annenin şefkat ve ilgisiyle suni gıdalarla besleyen annenin çocuğuna şefkati arasında büyük fark vardır. Çocuk, sütünü emdiği kadınla manevi bir bağ kurmaktadır.

Süt akrabalığına saygı gösterilmesi, yetim veya sütsüz kalan çocukların başka kadınlar tarafından emzirilmesi için bir teşvik olacağından bu gibi çocukların hayat ve sıhhati korunmuş olmaktadır.

Bu sebeple İslam\'da raza\' meselesine ehemmiyet verilmiş, raza\' sebebiyle insanlar arasında bir yakınlık ve bağ kurulmuş, bu şekilde insanlar arasında yardımlaşma ve dayanışmanın inkişafı temin edilmiştir.

Bu çocuğun süt annesi de, neseben annesi gibi onun neşv ü nemasına yardımcı olmuştur. Bu süt vesilesiyle aralarında bir cüz\'iyet meydana gelmiş, bir cismani münasebet teessüs etmiş, ruhi ve manevi bir alaka kurulmuştur. Bundan dolayı o kadın her surette hürmete, saygıya layıktır. Bu hürmet ve saygıyı en güzel şekilde onunla evlenmeyi haram kılmak tesis eder.

İslam dini, bütün insanların birbirleriyle kardeşliği ve yardımlaşmayı kuvvetlendirmesini ister. Akrabalar arasında ise bu bağ daha da kuvvetlidir. Bu sebeple sıla-i rahim teşvik edilmiştir. İşte, raza\' sebebiyle akrabalık, neseb ve sıhriyete göre daha da geniş bir sahaya yayılmıştır. Daha çok insan birbirinin akrabası durumuna gelmiştir. Bununla beraber kadın, bir zaruret olmadıkça rastgele her çocuğa süt vermemeli, ileride bazı yanlışlıklara sebep olmamak için başkalarının çocuğunu emzirmemeli, emzirdiği zaman da unutmaması için bir yere kaydetmeli veya çocuğun akrabasına haber vermelidir. Böylece ileride meydana gelecek pek çok arızanın önüne geçilmiş olur.

Kaynaklar :
1) Ömer Nasuhi Bilmen, Hukuk-ı İslamiye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, II:7892.
2) Vehbe Zuhayli, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, 9:110-113, 10:35-44.
3) Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, III:5-19.
4) Ahmet Akgündüz, Mukayeseli İslam ve Osmanlı Hukuku, s.232-233.
5) Hayrettin Karaman, Mukayeseli İslam Hukuku, 1/259-61.