Füzyon enerjisinde tarihi bir eşik daha aşıldı

Yıldızların basınç koşulları ve plazma bolluğunda zincirleme ve daimi termonükleer füzyon mevcut. Yeryüzünde taklit edilmesi çok zor haliyle. İnsanoğlu bu çekirdek kaynaşma enerjisini tek seferde ve aniden topluca saldı mı elde edilen hidrojen bombası, yani insanlığın imal ettiği en güçlü bomba. Ama bomba düzeneği değil de bir reaktör yapısı içerisinde kontrollü ve sürdürülebilir biçimde enerji üretmek bambaşka dava. Potansiyelde veya teoride edebiyat parçalama değil yani ama pratiği sıkıntılı.

Teorik fizik alanında matematiksel zarafet ve soyut düzlemde modelleme yeterli deneysel tetkik yöntemleri ortaya konmaksınız çok prim yapıyor ve spekülasyon hatta katıksız metafizik düzeyinde kalıyor. Deneyci veya deneysel fiziğin temsilcilerinin kuramsal fiziği yadırgamaları ve eleştirileri bu sebeple. Ama şu da var; kuramsal fiziksiz de fizik düşünülemez. Bir takım çok önemli fiziksel araştırma programları veya yönelimleri kuramsal fizikten çıkma. Özel ve genel görelilik mesela ışık hızının ölçülen sabitliği veya gravitasyonal etki gibi bir takım deneysel öncüllerden yola çıksa da ve en önemlisi de laboratuvar ortamında ya da astronomik gözlemlerde deneysel bir düzlemde tasdik edilse de bir kuramsal fizik ürünü. Mesela Dirac'ın kuantum mekaniği ve özel rölativistik fiziği matematiğini uzlaştırma çabası çalışması olmadan anti madde düşünülemez. Deneysel fizikçiler açısından ortada böyle bir şey yokken ve hatta gayet saçmasapan bir matematiksel varlıkken kuramsal fizik basitçe anti maddenin varlığını ima ediyordu ve anti maddenin empirik sahada varolduğu anlaşıldı. Karadelikler varlığı da kağıt üstündeydi ama doğada gerçekten benzer şeylerin varolduğu anlaşıldı ve karadelik tekilliği denen şey hala bir muamma. Genel göreliliğin matematiği bu olabilir diyor. Deneysel fizik için ise fiziksel realitede bir sonsuzluk düşünülemez. Ölçülebilir veya bölünebilir bir yönü olmak zorunda. Dolayısıyla kuramsal fizik ile deneysel fiziğin gerilimi bir noktada matematik ile realitenin de bir gerilimi. Mesela Hawking'ın başarılarından birisi - karadelikler bazında - bunu kısmen normalize edebilmesiydi. En ünlü çalışması karadelik gibi esasında soyut rölativistik bir varlığın kuantizasyonunu veya kuantum fiziği ve alanları ile ilişkisini irdeliyordu. Karadeliklerin - en azından başlangıçtaki - soyutluğunun aksine kuantum fiziği ve olguları fazlasıyla deneyseldir. Kuantum fiziği ve ondan çıkan modeller - standart model gibi - gerçeklikle matematiğin eriyip birleştiği bir pota. Deneysel fizikçiler işte bu buluşmayı arıyor. Gene aynı sebeple astronomi ve astrofizikteki önemi ciddi bir biçimde fark edilip yerleşene kadar deneyciler genel göreliliğe biraz burun kıvırdılar. Yaygın bir şekilde araştırmalarında yer alana kadar genel göreliliğe yalnızca özel koşullarda geçerli şık bir matematik ya da geometri diye baktılar.

Oppenheimer kuramsal astrofizikte belki de çığır açabilecekken kendisini deneysel ve somutçu bir yönelimle atom bombası projesinin direktörlüğünde buldu. Karadelik oluşumunu gösteren astrofizik çalışmasını fazla kuramsal vs diye ciddiye almadı mesela. Kuramsal tarafa fazla kayılmasının ve bundan rahatsız olup daha somut bir şeylere uğraşmaya yönenilmesinin bir sebebi de bu örnekteki gibi çağın teknolojik koşulları. O çağda astronomik gözlem de malzeme bilgisi de şimdiki kadar net değildi. Şimdiki insanlara "kötü örnek" olacak ve onları verimsiz sicim kuramı çalışmalarına hapsedecek kuramsal fizik mucizelerinin potansiyeli de tam anlaşılamamıştı. O zamanlar her şey daha basit ve ilkel olduğu için bu denli derin bir kuramcı versus deneyci kutuplaşması yoktu.