Turk findik endustrisi -asagi yukari 4 milyon kisiyi calistiriyor- dunyadaki findik stokunun yuzde 70'ini uretiyor. Bu endustri de Erdogan'in oynadigi ekonomik kumarin sonuclarini gormek uzere. Dusuk lira hayaliyle isleme konan yeni ekonomi modelinin sonucu olarak, sadece bu sene TL yuzde 50 deger kaybetti.
Degeri yuzde 50 azalan TL ise en cok ihracatci ciftciye zarar veriyor. Dusen TL dogal olarak, ithal edilen gubre, bocek ilaci, tohum ve diger ithal edilen urunlerin fiyatini arttiyor. Sonuc olarak findik ureticisi ve isleyen fabrikalarin masraflari da buna paralel artti. Buna ek olarak da son asgari ucret artisiyla beraber, findik fiyatinda da ciddi artislar olasi.
Bunlarin sonucunda da olan ozetle su; bir zamanlar oldukca iyi paralar kazanan findik sektoru daha da fakirlesiyor, daha az findik uretiyor ve dunyadaki findik pazarina da zarar veriyor. Findik sutu ve Nutella gibi uretimde kullanilan findiklarin artan maliyetler sonucu uretimin dusmesiyle, fiyatlarin da artmasi zaruri hale gelecek.
New York merkezli ve ABD pazarina giren Turk sirketlere danismanlik saglayan Turgan Zulfikar'a gore, dunya bir findik kitliginin arifesinde. "Eger nutella hayraniysaniz, bir sonraki market ziyaretinizde nutella'lari stoklasaniz iyi olur" diyerek durumu ozetliyor.
Turkiye'nin urettigi findigin yuzde 30'unun tek musterisi olan Italyan Ferrero firmasi, yasanacak fiyat artislarina dair sordugumuz sorulari yanitsiz birakti.
[...]
Kisa donemde Erdogan'in uyguladigi ekonomi politikasi, kagit uzerinde etkisini gostermis gibi gozukuyor. Oyle ki gectigimiz Kasim ayinda, Turkiye'nin ihracati yuzde 33 artarak 21 milyar dolara ulasarak rekor kirmisti.
Ancak bu kazanimlar Turk lirasinin halkin cogunlugunu ilgilendiren olcekte cokusune sebep oldu. Gida fiyatlari artarken, maaslar eridi, TL olarak kenara konan mevduat ve birikimler buhar oldu.
Simdi gorunen ise, dusuk TL politikasinin orta donemde, findik gibi disaridan gelen hammaddeye bagli olan Turk ureticisini de tehdit edecek olmasi. Giyecek ve oto yedek parca ureticileri de TL'deki oynaklik sonucu hammadde ve parca siparislerinin durdugunu belirtti. Turk sanayi sektorunun dusun TL degeriyle, alim gucunun dusmesi, enerji talep edemez hale gelmesiyle ekonominin orta donemde resesyona girmesi de olasiliklar arasinda.
Ekonomist Ugur Gurses'e gore, ekonomi icin bir buyulu tus yok. "Erdogan'in kafasinda hersey kolay olabilir ama ortalama bir vatandas icin kolay degil. TL'deki deger dususu herkesin hayatini yuksek enflasyon ve fiyatlarla yok ediyor" diyor.
"Findiktan kazandigim parayla artik hicbir sey alamiyorum" diyor, 75 yasindaki findik ureticisi Tahsin Gokce.
Turk Lirasindaki deger dususu ve findik uretiminin artan maliyetlerle azalmasiyla beraber, findik pazarini ekonomisi daha stabil olan Italya, Gurcistan, ABD ve diger ulkelere kaybetmesi bekleniyor.
Ekonomideki cokusle beraber, findik sektorunde fiyatlarin etkisi daha net goruluyor. 2020'de tonu 215 dolar olan gubre fiyati, TL'nin dususu ve piyasa sartlariyla tam 615 dolara cikmis. Hal boyle olunca, findik ureticisi gubre alamaz hale gelmis.
Tahsin Gokce, "Eskiden urettigimiz findikla ev, arsa, arabalar alirdik, simdi urettigimiz findikla hicbirsey alamiyoruz" diyor.
Tirebolu merkezli Gaffaro firmasi, 220 calisaniyla findik ithalatinda araci olarak calisiyor. Ithalattan sorumlu Ahmet Ak, TL'deki cokus sonucu findiktaki durumu soyle acikliyor. Brezilya'ya bir konteyner findik gonderilmesi icin bir anlasma yapiyor Gaffaro. Findik konteynere girip gemiye yerlestirilinceye kadar, TL'nin degeri o kadar dusmus ki, Brezilya'daki araci, fiyatta degisiklik talep etmis.
TL'deki durum findik uretiminde simdiden kapanmalara neden oluyor. Fiskobirlik'ten Turgay Cakmak'a gore, cevresinde tanidigi findik ureticilerinden bazilari findik ekimini birakip, cevredeki fabrikalara isci olarak calismaya baslamis.
Kendisi de ciftci olan Cakmak ise, artik gubre kullanmadigini belirtiyor. "TL'de bircok belirsizlik var, dolarin nerede duracagini bilmiyoruz, bu halde nasil yatirim yapacaksiniz" diyor.
Ben sahsen uzulmuyorum, findik ureticisi amcamiz yuzde 98 cakiyordu reyise, sira size geldi amcalar. 
Gidin asgari ucretle 70 saat calisin akliniz basiniza gelir.
2 
