Felsefe Anadolu'da Öldü mü

Doğu Roma zamanında hatta Helenistik Anadolu topraklarında, Ege kıyılarında felsefe vardı. Bugün felsefenin toprakları üzerinde biz varız ama sanki felsefeye gereken değeri vermiyor gibiyiz. Felsefe ölmedi ama bizim zamanımızda ne zaman çıkacağı belli olmayan bir komada, en azından Anadolu'da. Sizin düşünceleriniz nelerdir?

Söylemeden edemeyeceğim; bu cevap konuyla beraber çok dramatik olmuş.   Anadolu için konuşacak olursak, felsefe eski Yunan veya Yunan geleneği altındaki Batı kültürlerine özgü bir faaliyet. Çin gibi bazı kısmi istisnalar haricinde başka kültürlerde bildiğimiz anlamda rasyonel metodik felsefe yok; varsa dahi bu eski Yunan veya Batı dünyasından alınma bir şey. Bu gerçeği fark eden Gazzalî bu sebeple misal Filozofların Tutarsızlığı kitabında geleneği savunma gerekçesiyle "Yunanî" felsefeye şiddetle saldırıyor ancak bu Gazzalî'ye özgü bir tutum değil; genel olarak nakilci İbranî geleneğini bütünüyle özümsemiş herkeste görülen bir tutum. Çünkü nakil bilgisi ile aklî veya yorumsal rasyonel bilgi yani felsefi bilgi bambaşka şeyler. Birisi nesnel tenkite dayalı, öbürü ilahî otoritenin dediğine. Nesnel tenkitle teoriler geliştirilebilir ve tabiatla anlamlı şekilde etkileşilebilir ancak otorite tabiatı genellikle boğar ve de paternalize eder (belirli dogmatik anlayışlar ve örüntüler kümesine indirger). Nesnel tenkitten sonunda saha araştırmasına dayalı empirik bilimler çıkmış, bu sebeple Yunanî gelenekten gelen Batı dünyası nakilci eski dünyanın önüne geçmiştir.

Müslüman Doğu'dan farklı olarak Doğu Roma'da azizler ve kilise babaları yalnız kendi Greko Romen geleneklerini inkar edemediler bu sebeple Doğu Roma'da nakilcilik ve felsefe bir arada yaşamış; garip bir durum meydana gelmiştir. Bu sebeple Bizans'ın Hıristiyan Romalıları Rönesans, eski "felsefi" antik dünyanın büyüklüğü vs nedir bilmezdi çünkü Bizans bu geleneğin Hıristiyan "hakikatine" sarılmış bizatihi bir temsilcisi olarak övünürdü. Bizans felsefeye büyük ve devrimci bir katkıda bulunmadı ama bu topraklarda Greko Romen geleneğin taşıyıcısı Bizans da çökünce felsefe de çöktü. Osmanlı'nın Batı karşısında geri kalmasıyla bazı Osmanlı entelektüelleri felsefeyi ithal etmek ve Osmanlı dünyasında ihya etmek için uğraştılar ancak başta kültürel bariyer olmak üzere bir takım nedenler uyarınca bu misyonlarında başarılı olamadılar. Atatürk ise Osmanlı'yı bilim ve felsefe üretebilen modern Türkiye'ye dönüştürmek için tüm ömrünü harcadı ama tek başına ve felsefeye genel olarak ilgisiz küçücük bir aydınlar cemiyetiyle pekala bunu kendi ömrü içerisinde gerçekleştiremedi.

Dediklerimle alakasız şeyler anlatıyorsunuz.

Lütfen bana felsefe denen balonun dünya toplumuna ne gibi katkılar sağladığını örnekleriyle izah edebilir misiniz?

Peki 

Gazzalici anlayışı kadar zarar vermiş olamaz.  

Hocam şunu diyorum: o kadar zengin topraklar üzerindeyiz ki felsefe ve bilime değer versek ikinci bir Almanya, Japonya olmamız için önümüzde hiçbir engel yok.

Felsefe ve bilime önem verilmesi gerekiyor, çok iyi potansiyelimiz de olsa, bazı şeylere önem vermezsek başaramayız hiçbir şeyi hocam. Bilim, felsefe, sanat üçlüsü önemli bence.

Gazali'nin bahsettiği husus kitabının adı gibi tutarsızlıklar. Bu tutarsızlıklarıda zaten kendi dindaşlarının yeni platoncu anlayışı İslam'a uyarlama noktasında sudur teorisini kullanmaları üzerinden eleştiriyor. Bugün gelinen nokta da bunu aşabilen ne ceşit felsefi yaklaşımlar var? Yani Gazali olmasaydı bu topraklarda teolojik ontoloji farklı bir noktaya mı gelecekti? Sizde biliyorsunuz ki teoloji sadece bu topraklarda değil batı dünyasinda da var ve ben ontolojik olarak spesifik sunumlar göremiyorum. Bu sanılmasınki materyalist bakış ontolojiye çok farklı kapılar aralıyor, hiçte öyle değil. Bildiğiniz gibi teolojik ontolojideki temel problem ezeliyet üzerinden zaman-mekan ise bu aynı şekilde pozitif bilimler içinde geçerli, bunu kenara bırakalım materyalist felsefe bu problemi çözme de teolojik ontolojiden çok daha zayıf. Bu problemin temeli algısal oluşumun anlamlandırılma çabasındaki yetersizliği, gazalide bunu biliyordu. Şuan bilim de bunu teorik fizik altında metafizikten hiçte farkı olmayan bir şekilde çözmeye çalışıyor. Ancak bu bahsedilen dogma anlayış bilim içerisindeki kesin reddiyeciler içinde geçerli. Nasıl sartsız kabul dogma bilgi olarak goruluyorsa(ki bu da bazı bilimci ve teorilerde var) sartsız reddiyede dogma bilgidir. Daha önce size dedigim gibi septisizm aşılamaz bir felsefi problemdir, çünkü insan dünyasının temeli algısallıktır. Bunu reddediyorsanız savundugunuz şey felsefe degil bilim olur. 

Bunları bir kenara bırakırsak felsefe temel ontoloji problemlerinden ibaret olmadığı için suçu Gazali'ye atmak mantıklı değil

Konuya gelince, çok saçma bir soru. Felsefe bugün coğrafyaya bağımlı değil. Eski çağda da değildi ancak gerekli huzur ve düşünce özgürlüğüne giden yolun ticari anlamda sunduğu gercekler sayesinde bu bir ilim olarak ortaya konuldu. Bugun ideolojik bir baskılanmaya sahip değilseniz felsefenin cografya ile hicbir alakası yoktur, milletlerlede alakalı değildir. Öyle olsaydı bugun Yunan dünyası kurduğu bu ilmin öncülüğünü yapmaya devam ederdi

Demek ki el değiştiriyor hocam. Coğrafya'ya bağlı değil ama nedense felsefeyle bilime önem vermiyoruz. Bence felsefe, bilim ve sanata önem vermeliyiz. Coğrafyaya bağlı değil deyip işin içinden sıyrılmak doğru olmaz. Benim düşüncem bu.

Ne var ne yok silmiş gibi bir durumda yok. Ona bakarsan ibn rüşd'un de tehafutüt tehafüt adlı cevap kitabı var. Bazı sert yaklaşımları bende hoş bulmuyorum. Ancak konu metafizik olduğunda rasyonalist yaklaşımlar yetersizdir. Bilim de varoluş eksenini çözebilmiş değildir, en başta bu gözlemlenebilir evrenin verileri degildir zaten ve teorik fizik , metafizik olmaktan şu noktada farksızdır. Ki teorik fizik dahi bu problemde sonuç almış değildir. Öyleyse burada ben metafizik ve teorik fizik karşılaştırmasının mantıksal gidişatına bakarım

Burada bahsettiğim şey "Coğrafya kaderdir" deki anlamı değil, terimsel olarak coğrafyadan bahsediyorum. Tabiki burada aynı zamanda zor yaşam koşullarının ve düşünce özgürlugunun vurgusunu yapıyorum.  Bahsettigimiz sey burda sistematik bir sekilde ilim olarak Yunanlıların ortaya koyduğu zaten herkesce kabul. Ancak bir filozofun karşılığını (yunanca anlamı değil) Thales ile başlatmak ne kadar gerçekçi olur bilemem. Yunan literaturu günümuze en korunaklı ulasabilen antik dönem aktarımı. Antik yunanın çağın sonlarında olduğunu da unutmamak lazım tabi. Mesela Ahamenişler de bu dönemlerde büyük imparatorluk kurdular ama bunların tarihlerini bile çoğunlukla Heredot, Ksenofon gibi yunan tarihçilerden öğreniyoruz. Sen şimdi bu Imparatorlukta kimin ne yazıp çizdiğini nerden bileceksin? Onu bırak dönemden ulaşan avesta bile yok. Benim bahsetmek istediğimse bu değil, çöldeki bedevi de hayatını düşünerek gecirebilir, hatta kafasında sistemleştirerek felsefe yapabilir ama kağıda geçirmemistir. Bozkırdaki bir gocebede aynı sekilde. Antik ya da ortacagda bu cografya faktörü, baskıcı ideoloji, yasam kosulları, mali imkanlar ile beraber dolaylı olarak etmen kabul edilebilir ama tek faktor degil. Bugunse bu durum çok farklı, yasadiginiz coğrafya(terim) felsefe yapmanızda etken degil, onemli olan yaşam kosulları ve ozgur dusuncedir. Haliyle Anadolu topraklarıda bir seyleri altın tepside sunmaz

Gün gibi açık falan değil, malesef sizde akıl-doğa bilimin hegomanik kabulu altında kendi dogmalarınızı oluşturmuşsunuz, (önkabulleriniz binsene sonra gecersiz konuma gelebilir) ondan sonra sokrates ruh ve oteki dünya inancina sahip olunca felsefeye ihanet edip samimiyetsiz oluyor. Metafiziği anlamlandırmada diyalektikle mantıksal çıkarım yapmak felsefe değilde, akılcı gözlemin ampirik verilerini değerlendirmek mi felsefe oluyor? Ben felsefeyi kalıplara sokmayı sevmem ama siz öyle yapıyorsunuz, ki bence samimiyetsiz olan budur. Reddiyesi kanıtlanamaz soyutsallığın inkarı asıl samimiyetsizliktir, felsefeyi yeni bilgi karşısında değişebilir bilime indirgemek tutucu bir tavırdır. En azından felsefe yaparken pozitivist tutumunuzu yumuşatmanız gerekiyor, aksi taktirde bu pek felsefe olmuyor. Neyse konu başlığı ile çok alakasız bir yere geldik

Zaten asıl tutucunun kim olduğunu bir fark edebilselerdi, yetersiz bilgi veya ruhtan kopuş sebebiyle algılanamayana rastlantı damgası vurup; rastlantıyı kendilerinin iman ettiği bir kanuna dönüştürmeye çalışmazlardı diye düşünüyorum.

M-teorisi adı gibi teoridir ve bir şeyleri açıklamak için yeterli bir sav da sunmaz. Evrende en küçük mesafe olarak bilinen plank uzunluğu boyutundaki iki boyutlu olduğu iddia edilen sicimlerin de günümüz biliminde gözlemlenebilir bir verisi oluşturulamaz. Teorik hesaplamalarda zaten metafizik unsurlar olmaktan öte değil, bunu her zaman söylüyorum. Diğer yandan gözlemlenmesi bile mümkün olmayan (deney dışı) sicimlerin gözlemlenebilir olabileceği aşama da(varsayım), son gözlem noktasının gözlem sınırı olması fiziksel bir sınır olduğunu kanıtlamaz. 2 boyutun zaten kendisi soyut bir kavramdır, 4 bugun elimizde olan, diğer 7 nerde? Bu metafizik değilmidir? 

Diğer yandan materyalizm de bir inançtır. Çünkü tanrının varlığı reddedilir ancak yokluğu kanıtlanabilir değildir. O halde objektif olabilen tek tutum septik agnostizmdir